Waarom schamen we ons?

Waarom we ons schamen is een vraag die we onszelf mogen stellen, om een weg uit deze emotie te vinden. Het gevoel om het niet fout te mogen doen, om afgewezen te worden door de ander of de omgeving, is een belangrijke bron van schaamte. En ook nog eens een hele sterke. Daar kom je niet zomaar vanaf. Bewustwording van die schaamte en haar bron is een eerste stap richting een oplossing, weet ik uit eigen ervaring. 

(schaamte is een ziel etende emotie)

We schamen ons door oordelen en verwachtingen

‘Ik ben gescheiden’ is een zin die ik een jaar of drie amper uit mijn mond kreeg. Toen ik nog in het onderwijs werkte, stelden we ons jaarlijks voor aan een groep ouders. Met leuke foto’s en een praatje. Telkens vertelde ik dat ik samen met mijn hond in Schoorl woonde, het woord ‘gescheiden’ vermijdend. Ik voelde een mate van falen, dat ik uit het huwelijk gestapt was. Ik had de belofte ‘tot de dood ons scheidt’, niet na kunnen komen. Onbewust veroordeelde ik mezelf ervoor en dat zorgde voor schaamte.
Toen ik mijn schaamte deelde met mijn collega, reageerde zij dat ze het juist sterk van mij vond, dat ik voor mezelf gekozen had. Dat was een eye-opener. Die avond zei ik tegen de ouders dat ik gescheiden ben en met mijn hond in Schoorl woon. De schaamte loste een stuk op. Door het horen van een ander perspectief kon ik mijn oordeel loslaten en het delen, wat helend is.
Inmiddels weet ik dat meer vrouwen zich hierin herkennen, dus blijkbaar is het ook een oordeel dat maatschappelijk gedragen wordt, waardoor het zich in jou vast kan zetten als daar een bodem voor is. 

Regulatie gedrag

‘Ga je schamen!’

Ken jij die boodschap nog uit je jeugd? Als je je niet volgens de normen en waarden van je gezin, familie, school, cultuur, religie of een andere gemeenschap gedroeg, kon je zo’n opmerking naar je hoofd geslingerd krijgen.
Met deze boodschap probeerde men controle over je gedrag uit te oefenen. Men trachtte  je zelfregulatie aan te leren, zodat je je kinderhand niet meer door de slagroomtaart haalde en in je mond stopte. Zo'n opmerking als 'ga je schamen' zorgt er echter ervoor dat je een stukje van jezelf wegstopt, loslaat en de kans is groot dat je minder authentiek jezelf wordt.
Het schendt het vertrouwen ernstig, om iemand van wie je houdt een gevoel van schaamte te bezorgen. In mijn optiek is het een schadelijke manier, die een liefdevolle verbinding in de weg staat.

Verinnerlijken van regels, normen en waarden

Je overtuigingen, normen en waarden zijn veelal afhankelijk van de omgeving waarin je opgroeit. Je gezin, familie, de school waar je heen gaat, het land, de cultuur of religie bieden een kader aan. Veel van deze regels neem je automatisch over. Je maakt ze je eigen en verinnerlijkt ze, zodat het vanzelf jouw waarheid wordt. Dat kunnen algemeen aanvaarde boodschappen zijn, zoals ‘je mag niet stelen’, maar het kan ook afhankelijk van een situatie of opmerking zijn. 

Perfectionisme voedt schaamte

Als je eenmaal zicht hebt op je schaamtegevoelens, zul je ontdekken dat er een sterke stem van een innerlijke criticus in jou zit. Deze roept naar je: ‘Ik weet dat jij vroeger geld uit je moeders portemonnee gepikt hebt, dief’ of ‘Ik weet dat jij over de rooie ging in het bijzijn van je kinderen, slechte moeder’. 

Onder de streep is het nooit goed genoeg, geeft Brené Brown aan in haar boek *‘De kracht van kwetsbaarheid - Heb de moed om niet perfect te willen zijn”.

Zelfs als je uit de slangenkuil van al die opmerkingen weet te komen, dan hoor je nog een stemmetje: ‘Wie denk jij wel dat je bent?’. 

Schaamte floreert dankzij die innerlijke criticus die jou genadeloos neerhaalt. Als die criticus bij je in zou willen trekken, dwong je een contactverbod af. Hem zelf het zwijgen opleggen is nog niet zo eenvoudig en vergt zelfreflectie, empathie, oordeelloosheid, transformatie van overtuigingen en een herwaardering van jezelf.

Waarom is schaamte zo hardnekkig?

Lang heb ik last gehad van schaamte gevoelens. En nog ben ik er niet helemaal vrij van. Schaamtebestendigheid opbouwen is een taai proces en als je weet hoe het werkt, begrijp je ook waarom. 

De hersenen reageren op eenzelfde manier op lichamelijke pijn als op intense ervaringen van sociale afwijzing, wijst *Amerikaans onderzoek. De onderliggende reden voor schaamte is de angst voor afwijzing. Dit doet dus echt pijn en zet het overlevingsdeel van onze hersenen aan. Daarmee zet het je in de primitieve reactie van vechten, vluchten of bevriezen. Het zet je ertoe aan weg te rennen, je te verstoppen, of anderen aan te vallen. Je zegt en doet dingen die je normaal gesproken niet doet. Gedrag overkomt je en achteraf voel je je vreselijk: frustratie, machteloosheid, verdriet en zelfs opnieuw gevoelens van schaamte blijven achter. Het is alsof je in een labyrint terecht komt waarvan de uitgang onzichtbaar is.
Daarnaast is schaamte een soort tweetrapsraket. Eerst zet je je eigen oordeel opzij, om aan het oordeel van een ander te voldoen. Dit wordt een nieuwe waarheid, waardoor het geen woorden meer nodig heeft. Zolang je niet met die waarheid breekt, kun je niet aan schaamte ontkomen. 

Ik hoop dat je na het lezen van deze blog meer inzicht hebt in hoe schaamte werkt en waarom het opspeelt. Bewustwording is namelijk een goede eerste stap om er los van te komen. 

Mocht je na het lezen wat met me willen delen? Mail me. Ik oordeel niet en reageer altijd. 

Wil je vrij en blij door het leven gaan? Wil je uit het zompige moeras van schaamte stappen? Pak dan mijn hand en we gaan samen op reis.
Lees meer over mijn manier van coachen of ontvang de nieuwsbrief.

Bronvermelding *

• De kracht van kwetsbaarheid - Heb de moed om niet perfect te willen zijn - Brene Brown (Koop dit boek bij Bol.com)
• Amerikaans onderzoek Social rejection shares somatosensory representations with physical pain